Obywatelskie nieposłuszeństwo to działania podejmowane przez społeczeństwo mające na celu manifestację sprzeciwu wobec postanowień organów rządzących. Opór wobec władzy stosowany jest bez użycia siły, naruszenie norm prawnych przebiega bez użycia przemocy. Osoby decydujące się na akt nieposłuszeństwa muszą liczyć się z konsekwencjami prawnymi, które stosuje się wobec jednostek, które decydują się na świadome i celowe nieprzestrzeganie obowiązujących powszechnie przepisów.

Obywatelskie nieposłuszeństwo

Zjawisko to wynika z przekonania, że owe zasady naruszają w pewien sposób autonomię jednostki. Sprzeciw wobec decyzji podjętych przez organy sprawujące władzę obecny jest nawet w społeczeństwie demokratycznym, którego władza, w założeniu, powinna wiernie reprezentować i kultywować wolę narodu. Lekceważenie interesu społecznego przez legalnie funkcjonującą władzę prowadzą do stopniowo rosnącej frustracji, która finalnie znajduje ujście właśnie w otwartym pokazaniu nieposłuszeństwa przez ludzi, których problemy są stale ignorowane. Okazywane jest ono w sposób różnorodny, mimo iż każdy akt sprzeciwu łączy podobny cel – zmiana obecnego stanu rzeczy. W zależności od okoliczności przybiera różne formy, jednak w zdecydowanej większości przypadków przebiegają w sposób pacyfistyczny, gdyż nawet najbardziej szczytny cel i wzniosłe idee nie usprawiedliwiają używania przemocy. W współczesnych społeczeństwach do najczęściej spotykanych pokojowych form okazywania nieposłuszeństwa obywatelskiego należą:

-ekotaż
-ruch lemieszy
-blokady
-okupacja budynków
-ukrywanie uchodźców
-odmowa współpracy
-sabotaż

Aktywne manifestowanie swojego sprzeciwu poprzez naruszanie norm prawnych można uznać w pewnym stopniu za rozwiązanie dość radykalne. Jednak gdy przedstawianie zastrzeżeń wobec władzy w sposób dyplomatyczny nie przynosi oczekiwanych skutków, świadome naginanie prawa mające na celu zaburzenie porządku, wydaje się być dla pokrzywdzonego podmiotu koniecznym wyjściem. W obecnych systemach łamanie prawa uznaje się za jedną z najpoważniejszych patologii społecznych, a więc można by wyjść z założenia, że takie działania powinny być bezwzględnie piętnowane, a osoby dopuszczające się nieposłuszeństwa obywatelskiego skazane na ostracyzm ze strony reszty społeczeństwa. Jednak w sytuacjach, gdy władza nagminnie dopuszcza się nadużyć, to właśnie otwarty bunt może zapoczątkować serię procesów prowadzących do społecznej zmiany. Presja wywierana na organy rządzące jest ważnym czynnikiem w drodze do osiągnięcia konsensusu. Przykładem są działania organizacji stanowiących opozycję dla komunistycznej władzy w Polsce w okresie powojennym. To właśnie fala protestów, strajków i działań konspiracyjnych prowadzonych pod wodzą największego pokojowego ruchu społecznego w Europie, NSZZ Solidarność zmusiły finalnie nieprzystępną dotychczas władzę do podjęcia rozmów, które doprowadziły ostatecznie do zmiany ustrojowej w naszym kraju.

Ludność jest integralną częścią państwa, więc jeśli władza nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wobec społeczeństwa, powinno mieć ono możliwość aktywnej walki w imię własnych przekonań. Akcje przeprowadzane w imię nieposłuszeństwa obywatelskiego, nie reprezentują interesów indywidualnej jednostki, lecz pewnej grupy. Pozytywnym aspektem działań przeciwko określonym autorytetom jest fakt, że walka we wspólnej sprawie zacieśnia więzi pomiędzy zaangażowanymi ludźmi, zwiększając integrację w społeczeństwie. Wzajemna solidarność i gotowość do poświęceń w imię wspólnego interesu ma ogromną wartość w czasach, w których żyjemy. W XXI wieku coraz bardziej wyalienowanym ludziom połączenie sił i mobilizacja w ramach walki o wspólne dobro sprawiają trudności. Kultywowany w dzisiejszych społeczeństwach indywidualizm prowadzi do zaniku jedności wśród jedności, dlatego przypadki, w których pewna grupa decyduje się na wspólne podjęcie ryzykownych działań wydają się być szczególnie wartościowe.

Każdy człowiek posiada swój osobisty światopogląd i zestaw wartości, które wyznaje. Naturalne więc jest, że poglądy wyznawane przez jedną grupę stanowić będą opozycję do przekonań innej części społeczeństwa. Zwłaszcza, gdy sprawa rozgrywa się wokół problemów natury etycznej. Obecne prawo aborcyjne w Polsce stawia w trudnej sytuacji kobiety. Środowiska feministyczne w obliczu zaostrzenia ustawy antyaborcyjnej zdecydowały się na formę obywatelskiego nieposłuszeństwa, jakim jest protest. Wartość jaką jest decydowanie o własnym ciele jest ważna dla rzeszy kobiet, jednak w innych środowiskach, przede wszystkim chrześcijańskich, wywołuje ono oburzenie. W tym przypadku nieposłuszeństwo obywatelskie poskutkowało narastaniem sporu publicznego, a więc interesy reprezentowane przez ludzi o liberalnych poglądach znajdowały się w opozycji nie tylko wobec władzy, ale też znaczącej części społeczeństwa. Taka sytuacja stawia organy rządzące w trudnej sytuacji, gdyż rozstrzygnięcie kwestii spornej na rzecz jednej ze stron nieodłącznie idzie w parze z wywołaniem fali oburzenia u reprezentujących inne stanowisko.

Kolejną wadą civil disobedience jest w dużej ilości przypadków inwazyjność przeprowadzanych działań. Okazanie nieposłuszeństwa bardzo często nie dotyka jedynie organów, wobec których jest ono kierowane, ale też innych obywateli. Strajki w instytucjach publicznych, oprócz zamanifestowania władzom określonych racji, uniemożliwia zwykłym ludziom załatwienie ich bieżących spraw. Odmowa współpracy i okupacja budynków znacząco utrudniają funkcjonowanie interesantom określonych placówek. Jednak często poświęcenie się w imię słusznej sprawy jest jedyną drogą do uzyskania celów, więc mimo swojej problematyczności, takie działanie można usprawiedliwić.

Zdecydowanie się na sprzeciw wobec represji przez jedną, specyficzną grupę, ma ogromny wpływ na popularyzację tego typu zachowań wśród przedstawicieli innych środowisk. Jest to szczególnie ważne w społeczeństwach, w których dotychczas nie wyobrażano sobie wystąpienia naprzeciw niesprawiedliwej władzy. Każdy akt odwagi napędza kolejne, co znacząco zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania zadowalającego stanu rzeczy. Społeczeństwo musi czuć, że się liczy w rozrachunku z władzą, mogą coś zmienić, a nie tylko biernie podporządkowywać się często szkodliwym decyzjom podejmowanym na wysokich szczeblach. Świadomość posiadanej mocy sprawczej wśród ludzi jest niezwykle istotne, gdyż zmniejsza prawdopodobieństwo, że ludzie będą przechodzić obojętnie wobec wszelkich oznak niesprawiedliwości.

Demokrację często traktujemy jako przywilej dany nam raz na zawsze. Niestety stale spotyka się z zagrożeniami, z którymi jako społeczeństwo musimy się mierzyć. Bycie świadomym obywatelem wiąże się z olbrzymią odpowiedzialnością, z której zdawać trzeba sobie sprawę. Człowiek chcący być nazywanym mianem aktywnego uczestnika życia publicznego nie powinien pozostawać obojętny wobec działań podejmowanych w jego kraju, zwłaszcza gdy są one w jakikolwiek sposób opresyjne. Aktywny udział w życiu społecznym pozwala na zidentyfikowanie przejawów nadużyć ze strony władzy i w razie potrzeby interwencję, mogącą zapobiec dalszemu ich praktykowaniu. Gdy rozmowy zawiodą, obywatelskie nieposłuszeństwo wydaje się być ostatecznym rozwiązaniem. Decyzja o naruszenia prawa nie jest łatwa, jednak historia pokazuje, że często jest jedyną drogą do uzyskania zmian.